Werken aan een gezonde buurt voor iedereen

Hoe kunnen we bewoners van kwetsbare wijken helpen zich beter te voelen? Dat is de inzet van het experimentenprogramma Stenen en mensen van Platform31. Uit onderzoek blijkt namelijk dat huurders van corporatiewoningen achterlopen in gezondheid en welzijn. In diverse pilots zetten corporaties met samenwerkingspartners stappen om dit verschil samen met bewoners aan te pakken.

In veel corporatiewijken voltrekt zich een sluimerende ramp, schrijven de auteurs van het pamflet Stenen en mensen, een grote stap naar voren. Huurders van corporatiewoningen met een laag inkomen hebben vaak te maken met een slechtere gezondheid en een lager welzijn dan andere inwoners. Hoewel de algemene gezondheid in Nederland verbetert, geldt dat niet voor mensen met een laag inkomen en een lage opleiding. Zij krijgen juist gezondheidsklachten op een steeds jongere leeftijd en hun levensverwachting blijft achter.

Deze problematiek concentreert zich vooral in wijken met veel goedkope sociale huurwoningen. Huurders in deze wijken worstelen vaak met armoede, schulden, werkloosheid en eenzaamheid. Hierdoor missen ze basiszekerheden en perspectief. Zonder een zekere mate van sociale samenhang waarin mensen steun bij elkaar ervaren, ontbreekt het aan veerkracht in de wijk. Dat leidt tot vicieuze cirkels: als een huurder met veel problemen, naast iemand woont die in een vergelijkbare situatie verkeert, kunnen spanningen snel escaleren.

Barsten in het beeld

Marco de Wilde, directeur van Woonstede, is een van de auteurs van het pamflet waaruit het experimentenprogramma van Platform31 is voortgekomen. Het is zijn ambitie om welzijn weer onderdeel te maken van de missie van woningcorporaties. ‘Corporaties zijn aan het einde van de negentiende eeuw ontstaan omdat mensen onder erbarmelijke omstandigheden moesten wonen. De resultaten die corporaties sindsdien, mede dankzij onze verzorgingsstaat hebben geboekt, zijn een succesverhaal. Toch zie je de laatste 20 jaar barsten in dat beeld ontstaan, vooral in wijken met verouderde corporatiewoningen.’

Hoogbouw Ede-Zuid is zo’n buurt. In deze wijk staan 8 grote galerijflats van Woonstede uit de jaren 70. Het gemiddelde inkomen van de bewoners is extreem veel lager en het aantal uitkeringen fors hoger dan in de rest van Ede. De huurders zijn bovengemiddeld eenzaam en niet tevreden over hun leven. Ze hebben moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. De Wilde: ‘Wij vinden dat het beter moet gaan met de mensen in die wijk.’

Daarom gaat het hele gebied op de schop. Er worden flats gesloopt waarvoor huur- en koopwoningen in de plaats komen. De gemeente gaat een nieuwe school bouwen en de openbare ruimte wordt verfraaid. Toch is dat niet genoeg, legt De Wilde uit. ‘Met die gebiedsontwikkeling leg je het fundament. We verbeteren de ruimte en veranderen de instroom door een 2-hurenbeleid waarbij we voor een sociale huurwoning 2 huren hanteren. Een (hogere) huur als we verhuren aan een huishouden met een hoger inkomen. En een (verlaagde) huur voor mensen met een huurtoeslaginkomen. Via de pilot in het experimentenprogramma pakken we daarnaast de schuldenproblematiek aan. Stress is een van de belangrijkste veroorzakers van gezondheidsklachten. Als we mensen financieel weerbaar maken, hebben ze veel minder stress. Dat komt hun gezondheid ten goede.’

Kijk naar het totaalplaatje

Huurders schuldenvrij maken is behoorlijk ingewikkeld. Zijn dat niet te grote ambities voor een woningcorporatie? De Wilde: ‘Ik trek liever een te grote broek aan dan dat ik wegkijk. En we doen dit niet alleen. We werken samen met partners die een belangrijke rol spelen in de schuldenpositie van huurders zoals de gemeente, zorginstellingen en energiebedrijven. Corporaties steken veel energie in het verlagen van huurachterstanden, dat hebben we wel onder controle.’

‘Mensen die worstelen met problematische schulden blijven de huur meestal zo lang mogelijk doorbetalen. Dus als er een huurachterstand is dan is er waarschijnlijk nog veel meer mis. Ik pleit voor een ander perspectief. Het gaat er niet om alleen die huurachterstand te verlagen, maar de schuldenpositie van huurders aan te pakken, het totaalplaatje dus.’

In de pilot bij Woonstede in het experimentenprogramma Stenen én mensen gaat een professional van een extern bureau met de huurder in gesprek en brengt de schulden in kaart. Vervolgens overlegt hij met de schuldeisers over mogelijkheden om de schuld af te kopen of kwijt te schelden. Het is een beproefde methode. Nieuw is vooral de structurele aanpak. ‘We kunnen voor een hele flat afspraken maken met de gemeente, het energiebedrijf en de zorgverzekeraar. Dat maakt het heel effectief.’

Stinkende best

Platform 31, een kennisinstelling voor maatschappelijke opgaven voor stad en regio, faciliteert in het experimentenprogramma. Afgelopen zomer vonden de eerste bijeenkomsten plaats waarin woningcorporaties die meedoen in het programma zich aan elkaar voorstelden.

‘We helpen ze met best practices maar ook met kennis over effectieve interventies’, vertelt Netty van Triest, senior projectleider Platform 31. Corporaties kunnen de uitdagingen in wijken – zoals fysieke leefomgeving, bestaanszekerheid en sociale samenhang – niet alleen oplossen. Vaak zijn er in wijken tientallen zorg- en welzijnsorganisaties actief. Samenwerken is niet vanzelfsprekend. Professionals doen hun uiterste best, maar werken vaak binnen hun eigen kaders en regels, zegt Van Triest Daardoor ligt hun focus vooral op individuele hulp, terwijl juist steun van lotgenoten en meedoen in de wijk vaak meer en langduriger effect heeft.

Daar komt bij dat de afstand van organisaties tot bewoners is toegenomen. Veel woningcorporaties hebben de afgelopen jaren noodgedwongen bezuinigd op vaste medewerkers in de wijk, al is die trend nu wel weer aan het keren. Deze medewerkers zijn juist heel belangrijk om te bespreken wat iemand helpt en wat hij of zij zelf kan bijdragen. Die mensen moeten er niet alleen zijn maar ook de tijd krijgen om dat wat ze zien, te bespreken met bewoners en andere professionals om zo een gezamenlijke aanpak te bedenken.

Van Triest: ‘Wat je wilt is dat alle partijen – van zorg- en welzijnsorganisaties, opbouwwerk, corporatie tot de gemeente – het met bewoners eens worden over hoe je hen bijvoorbeeld helpt bij het onderling contact en het organiseren van activiteiten. Het is de rol van corporaties om te zorgen dat het welzijn van huurders op de agenda blijft staan. Daarin moeten ze een terriër zijn.’

Oogharen

Een andere pilot in het experimentenprogramma Stenen én mensen vindt plaats in Geleen. Hier renoveert ZOwonen 2 grote flats. Niet alleen de gebouwen zijn toe aan een make-over. Wie door zijn oogharen naar het gebied kijkt, ziet maatschappelijke achteruitgang. Ooit was dit een levendig winkelgebied, maar sinds de supermarkt 15 jaar geleden verdween, is het stiller geworden. Het ene complex bestaat uit grote woningen, het andere uit kleine appartementen voor 1 of 2 personen. Daar wonen veel mensen met een uitkering, die weinig perspectief ervaren. Ook dat heeft het karakter van het gebied veranderd. Mensen vinden de buurt onveilig en voelen zich niet gezien, vertelt Janneke Wolfs, conceptontwikkelaar bij ZOwonen. In de pilot grijpt ZOwonen de renovatie van de flats aan om samen met de bewoners en de wijkorganisaties de sociale woonomgeving weer veiliger en prettiger te maken.

Gemeente, zorgpartners en woningcorporatie hebben elkaar in Geleen al een aantal jaren scherp in het vizier. Voor Wolfs is dat contact vanzelfsprekend. ‘Dat netwerk verstevig je door elkaar niet alleen te spreken als er een vraag is, maar vooral ook door een paar keer per jaar bij elkaar te zitten. Ieder legt zijn behoeftes en belangen op tafel. Waar lig je wakker van als organisatie? Het is een logisch uitvloeisel van onze woonzorgvisie. Willen we dat mensen die zorg nodig hebben in de wijk kunnen blijven wonen? Dan kan het niet anders dan dat we partners van elkaar zijn.’

Warm zorghart

Hoewel de lijnen al kort zijn, heb je toch een pilot als deze nodig om momentum te creëren, zegt Wolfs. ‘Het begint met het waarnemen. Waar zit de uitdaging in de wijk? Over wie gaat het? Wat hebben we nodig? En hoe kunnen we de juiste partners samenbrengen? In de pilot werken we samen met een ouderenzorgorganisatie, een stichting voor zorg aan mensen met een verstandelijke beperking, een maatschappelijke organisatie en de gemeente.’

‘Je maakt eigenlijk een milkshake met de ingrediënten die voorhanden zijn. Er is krapte in de zorg. Hoe gaaf zou het zijn als je studenten maatschappelijk werk blij kunt maken met een stageplek en een woning? Dan sla je meerdere vliegen in een klap: Je krijgt een bewoner in het gebied met een eigen toekomstperspectief die tegelijkertijd ook voor een ander een buurman is met een warm zorghart. Zo creëer je een buurt waarin mensen naar elkaar omkijken.’

Ook met de bewoners gaan ze in gesprek. Waarom woon je hier? Wat mis je nog? Waar word je blij van? En wat kun je zelf bijdragen? Die laatste vraag is een uitdaging, merkt Wolfs. ‘Mensen weten vaak niet meer wat ze kunnen, doordat ze geen regie meer hebben. Voor iedere vraag die ze hebben, moeten ze een formulier invullen. De systeemwereld neemt het van hen over.

Ondanks dat dit een goed moment is om met de bewoners in gesprek te gaan, is hun bereidheid om na te denken over hoe leuk hun buurt kan worden, in eerste instantie klein . Dat voelt voor hen als een ver-van-mijn-bedshow. Daarom moet je mensen oprecht aandacht geven, zegt Wolfs ‘Als mensen iets niet nodig vinden in hun buurt, moet het er vooral niet komen. Maak ze eigenaar van de ruimte. Laat ze zelf bepalen wat daar gebeurt. Voor de een is dat een ontmoetingsruimte, voor de ander is het een prettige buur. Wat we met elkaar proberen te bereiken slaagt alleen als het echt in een behoefte voorziet.’