Samen op zoek naar verbinding

Wonen in een fijn huis in een fijne buurt is een belangrijke basis voor het thuisgevoel en welzijn van mensen. Met alleen bouw en onderhoud, de kerntaak van corporaties, krijg je dat niet voor elkaar is de afgelopen 10 jaar gebleken. Tijd voor een nieuwe rol voor woningcorporaties in gemeenschapsontwikkeling?

Maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen loopt al meer dan een eeuw als een rode draad door het werk van woningcorporaties. Juist idealen over samenlevingsopbouw en mensen vooruit helpen vormden rond 1900 de inspiratie voor het ontstaan van de eerste woningcorporaties. Dat hun die rol als community builder gegund werd is logisch. Zij kennen hun huurders, de plek en het netwerk van professionele partners. Dat maakt ze geschikt om te werken aan een betere buurt waar mensen zich thuis kunnen voelen.

Dat veranderde met de Woningwet van 2015. Voortaan mochten woningcorporaties nog maar een beperkt budget aan leefbaarheid spenderen. Wat dat in de praktijk betekende, herinnert Thijs van Mierlo, directeur Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) zich goed. Van 2005 tot 2015 was LSA samen met woningcorporaties heel actief in wijken waar huurders van woningcorporaties woonden. ‘Dat die samenwerking stopte was heel jammer. We bouwden samen aan hechte gemeenschappen in wijken met veel huurders. En ineens konden huismeesters geen tijd meer besteden aan het leggen van contacten. Er was domweg te weinig geld.’

Je wil dat de sterkste schouders blijven

Inmiddels is de politieke wind van richting veranderd. De overtuiging is terug dat wonen meer is dan alleen een dak boven je hoofd. Het gaat ook om prettig contact met je buren en een fijne en veilige woonbuurt. De focus moet liggen op het faciliteren van bewoners die een waardevolle rol in de gemeenschap hebben. Degenen die vragen of de huismeester een prikstok voor ze wil regelen om zwerfvuil uit de groenstrook te halen.

Van Mierlo vindt in dat perspectief het tegengaan van scheefwonen een slechte zaak. ‘Het weren van huurders met een te hoog inkomen heeft in wijken met veel sociale huurwoningen tot een kaalslag geleid. Je wil juist dat de sterkste schouders blijven of ze naar je buurt halen. Waarom geen voorrang geven aan politieagenten en verpleegsters of huurkorting voor iemand die zich inzet voor de wijk? Daar moet je beleid voor ontwikkelen.’

Zoek samenwerking met bewoners

Let wel op dat niet alle aandacht naar degenen gaat die altijd al vooraan staan, waarschuwt Van Mierlo. ‘Wanneer je als corporatie alleen een leefbaarheidsbudget beschikbaar stelt, dan zijn het steeds dezelfde mensen die aankloppen. Bouw daarom aan relaties. Zoek de samenwerking met een bewonerscollectief of een migrantenorganisatie.’ Ook in wijken met systemische armoede vind je die netwerken, verzekert Van Mierlo. Wie weinig heeft wordt initiatiefrijk. Dat kan een kledingbank zijn of een spaarkring waar mensen elkaar motiveren om te sparen. Zoiets organiseren ze zelf. Een woningcorporatie moet het vooral aanmoedigen. Wees coulant en faciliteer ze, is dan ook het advies van Van Mierlo.

~ Lees door onder de illustratie. ~

Wat de aandacht voor leefbaarheid mede aanjaagt is de instroom van kwetsbare huurders, een groep die gestaag groeit. De categorie huurders met de laagste inkomens vormde in 1997 een kwart van de corporatiehuurders. In 2021 was het gestegen naar 43 procent (Bron: Aedes rapport Veerkracht in het corporatiebezit). In wijken waar het aantal kwetsbare bewoners stijgt, gaan ook de scores voor overlast en een gevoel van onveiligheid omhoog. Niet voor niets is in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid veel aandacht voor de rol van corporaties. De leefbaarheid van wijken is ook onderdeel van de Nationale Prestatieafspraken volkshuisvesting.

Een verhuurder is niet een mediator

Die inzet op leefbaarheid is goed, zolang corporaties maar niet doorschieten in hun rol, vindt Lex Staal, directeur bestuurder bij brancheorganisatie Sociaal Werk Nederland. ‘Neem je verantwoordelijkheid, maar kijk ook wiens expertise je daarvoor het beste kunt gebruiken. Overlast door buren wordt van oudsher vaak door vrijwilligers opgelost. Die worden daarvoor professioneel getraind en begeleid. Juist in die combinatie zit de kracht van sociaal werk. Wat je nu ziet is dat ook woonconsulenten van corporaties zich met buurtbemiddeling bezig willen houden.’ Volgens Staal past zo’n rol als mediator niet bij de verantwoordelijkheid van een verhuurder. Daarvoor heeft hij te veel soms tegenstrijdige belangen. Het is ook niet helder voor bewoners.

Woningcorporaties en sociaal-werkorganisaties vullen elkaar aan. Staal: ‘Samen zien we meer en kunnen we eerder de juiste ondersteuning bieden. Zij zien een huurachterstand terwijl een sociaal-werkorganisatie het snel merkt als het niet goed met een kind gaat. Die beide perspectieven wil je zo vroeg mogelijk bij elkaar brengen. Zo voorkom je dat ieder in zijn eigen tuintje staat te wieden.’ Om overlast in een complex te verminderen kan een corporatie investeren in toezichthouders die een oogje in het zeil houden, maar je kunt bijvoorbeeld ook een aanvraag bij de gemeente steunen voor extra jongerenwerkers. Staal: ‘Die kunnen vervolgens met jongeren aan de slag. Je geeft ze een alternatief en helpt ze om hun talenten te ontdekken. Zo werk je samen aan een duurzame oplossing.’

Randvoorwaarden voor woongeluk

Zo’n samenwerking vraagt om een leercurve in de bestuurskamer, denkt Staal. Op operationeel niveau vinden corporaties en sociaal-werkorganisaties elkaar heel makkelijk, maar een bestuur en een raad van commissarissen kijken vanuit de continuïteit van de organisatie vaak vooral naar groeikansen en nieuwe producten. Maar het moet ook over krimp kunnen gaan als dit in het belang is van een veerkrachtige wijk.

Woningcorporatie deltaWonen koos in 2018 geluk als thema voor haar strategische koers. Het bieden van een woning of thuis is niet de enige ambitie van deltaWonen. Martijn Sweitser, directeur Wonen bij deltaWonen: ‘We hebben in ons koersplan geluk uitgewerkt in woongeluk, leefgeluk en werkgeluk voor ons als team. Daarmee zeggen we niet dat we de bewoner gelukkig gaan maken, maar wel dat we zorgen voor de randvoorwaarden. Leefbaarheid is een cruciale factor in het woongeluk van onze huurders. Word ik gezien in mijn buurt en kan ik meedoen?’

We zijn in de val gestapt van curatief denken

Een corporatie die geluk als KPI introduceert is minder zweverig dan het lijkt. Er is een aantal maatschappelijke ontwikkelingen waardoor de leefbaarheid onder druk staat. Vereenzaming, criminaliteit maar ook de huisvesting van aandachtsgroepen. Voor dat laatste is de corporatie verantwoordelijk waardoor ze direct invloed uitoefent op de leefbaarheid.

‘We zijn als samenleving de afgelopen decennia in de val gestapt van curatief denken. We geven pas geld uit als er een diagnose is gesteld. Dat lijkt resultaatgericht terwijl het precies omgekeerd is’, meent Sweitser. ‘In buurtkamers kun je kwesties die in een wijk spelen laagdrempelig oplossen voordat ze escaleren.’

In Kampen is de corporatie bijvoorbeeld mede-initiatiefnemer van huis van de wijk ‘de Buren’ samen met thuiszorg, welzijn, politie en GGZ. Sweitser: ‘Zo kan een lokaal web van mensen ontstaan die elkaar kennen. Je verwijst iemand niet door naar een loket, maar naar een persoon. Ook in een complex met meer dan 80 nationaliteiten waar de politie regelmatig langskomt vanwege overlast, zie je dat het woongeluk stijgt als je met zo’n initiatief start.’

Tekst: Peter Steeman, illustratie: Lobke van Aar

Wil je elk kwartaal Aedes-Magazine in jouw inbox?

Gerelateerde artikelen