Het Singelpark als groene long van Leiden

Het Leidse Singelpark slingert zich als een groen lint langs de singel rond de historische binnenstad van Leiden. Deze oase is niet alleen een plezierige plek voor ontspanning, maar bewijst ook dat je met de juiste ingrepen in de ruimtelijke ordening sociale cohesie kunt bevorderen.

Vooruit, er staat nog een energiecentrale in de weg. Maar verder kun je zonder onderbreking een rondwandeling van 6,5 kilometer maken door een reeks aaneengesloten parken rond de Leidse binnenstad. Ruim 10 jaar geleden bedacht een clubje inwoners het plan om 17 afzonderlijke parkjes in de stad aaneen te rijgen tot 1 park: het Singelpark. Die naam was snel gevonden, want de parkjes liggen allemaal aan de singel die de binnenstad omsluit. Er werden grote bijeenkomsten in de stad georganiseerd om hierover na te denken, waaraan steeds meer mensen meededen, en uiteindelijk schoof ook de gemeente aan.

Bruggen slaan

‘Het was nog niet zo eenvoudig om van al die losse parkjes met hun eigen sfeer 1 park te maken’, zegt landschapsarchitect Frank Kalshoven van de gemeente Leiden, die samen met zijn collega’s tekende voor het uiteindelijke ontwerp. 1 verbindende factor was er natuurlijk al: het water van de singel. Om een aantal parken met elkaar te verbinden, werden er in totaal 6 bruggen gebouwd.

‘We besloten om niet alles helemaal opnieuw en uniform in te richten, want de parken hebben ieder hun eigen kwaliteit. In plaats daarvan hebben we ze onder meer dezelfde toegangspoorten en identieke informatiebordjes gegeven’, vertelt Kalshoven. Het park wordt onderhouden door de stichting Vrienden van het Singelpark en de circa 100 vrijwilligers die dagelijks in de parkdelen werken. Ze worden begeleid door 6 betaalde coördinatoren, waarvoor de stichting een vergoeding ontvangt van de gemeente.

Wonen in het groen

Met enige goede wil zou je kunnen zeggen dat het Singelpark ook een woonfunctie heeft, in die zin dat het in 2016 opgeleverde appartementencomplex Lakenplein zowat in het park ligt. Het gebouw met 64 appartementen ‘vloeit over’ in het park, zegt René Prins, adviseur Leefomgeving bij woningcorporatie Portaal. ‘Als je aan de achterzijde op het balkon staat, waan je jezelf in het park. Dat komt doordat we de parkeergarage half verdiept hebben en aan het zicht onttrokken door een talud, dat met het park is verbonden.’

‘Via een klankbordgroep hebben we de bewoners – die al in het oude, inmiddels gesloopte gebouw op die plek woonden – laten meedenken over het ontwerp. Belangrijk voor ons en de gemeente was dat de boel vergroend moest worden. Waar eerst een tamelijk naargeestige parkeerplaats was, maakt die plek nu deel uit van het park. De sociale cohesie was een ander speerpunt. De gebouwen hebben een open structuur, zonder schuttingen. Dat nodigt uit tot ontmoeting en zorgt voor sociale controle.’

Verbeterde sociale cohesie

Het Singelpark is in de eerste plaats een groene long in de stad en een prettige plek voor ontspanning. Maar ook bij de Vrienden van het Singelpark zijn sociale cohesie en inclusie hoger op de agenda te komen staan, vertelt voorzitter Frank Köster. ‘Uit eigen onderzoek bleek dat voor 60% van de vrijwilligers het werk in het park veel meer is dan alleen tuinieren.’

‘Ze komen voor de sociale contacten en gezelligheid, om gezondheidsredenen, als dagbesteding en noem maar op. En onze coördinatoren zijn een groot deel van hun tijd bezig met het ondersteunen van mensen. Dat kan van alles zijn, van het bieden van een luisterend oor tot en met verwijzen naar een hulpverlenende instantie. Toen we dat constateerden, dachten we: waarom doen we daar niet meer mee?’

Tuinieren op Hoogte

Deze gedachte resulteerde in een nieuw beleidsprogramma van de stichting, getiteld Singelpark als Groene Maatschappelijk Motor, met projecten rond thema’s als mentale en fysieke gezondheid, sociale mobiliteit, stageplaatsen en leer-werktrajecten in het groen, en activiteiten met wijkorganisaties, maatschappelijke organisaties en bedrijven. ‘Daar hangt wel een prijskaartje aan, maar het levert ook maatschappelijke baten op’, zegt Köster. ‘En ook hier springen de gemeente en een aantal fondsen bij.’

Enkele ideeën zijn al in verschillende stadia van ontwikkeling. Zo is er het project Tuinieren op Hoogte, met in hoogte verstelbare plantenbakken. Dat stelt rolstoelgebruikers of mensen die een andere beperking hebben in staat om te moestuinieren en intussen andere mensen te ontmoeten. Köster: ‘Een ander plan is Singelparkeducatie, waarbij onze deskundigen workshops voor jong en oud organiseren over niet alleen alles wat er groeit en bloeit in ons park, maar ook over actuele thema’s zoals biodiversiteit of hoe je je tuin of balkon kunt vergroenen. Daar willen we dan weer Portaal bij betrekken, die haar bewoners enthousiast kan maken om mee te doen.’

Parel van de stad

Het Singelpark is een parel van de stad geworden, zo vinden alle 3 betrokkenen. ‘Met relatief kleine ingrepen hebben we iets tot stand gebracht wat heel veel wordt gebruikt en wat veel mensen waarderen’, zegt Kalshoven.

‘Daarnaast bewijst de samenwerking met de Vrienden van het Singelpark dat je als gemeente dingen uit handen kunt geven. En ik vind het ook mooi dat het nooit af zal zijn. In het begin wilden we bij wijze van spreken de beroemde Leidse hortus uitrollen naar het park, met grootse beplanting. Nu focussen we meer op stadsecologie en klimaatadaptatie, met schaduwrijke planten en bomen. Het Singelpark is een organisme dat meebeweegt met de tijd.’

Tekst: Floris Dogterom, foto’s: Winand Stut