Gemeenschapszin voorop

Een groot open terrein vol inheemse bloemen en planten, met woningen die grotendeels uit hout zijn opgetrokken: bij STEK in De Groote Wielen kom je volgens de bewoners meteen in de vakantiestemming. We hebben het hier over een project van woningcorporaties Zayaz en JOOST en de gemeente ’s-Hertogenbosch. Zij bouwden circulaire woningen in het groen, waar mensen samen wonen op erven.

STEK is een grote stap richting circulair bouwen. Bij de marktverkenning en aanbesteding gingen de corporaties verder dan de eigen doelen, ‘gewoon, omdat we geloofden dat het kon’. De woningen zijn volledig demontabel en grotendeels gebouwd met biobased materiaal, bijvoorbeeld houten constructies, houten kozijnen en houtwol als isolatiemateriaal. Verder is de wijk klimaatadaptief. Zo wordt al het regenwater opgevangen in wadi’s, is er relatief weinig bestrating en juist volop groen, wat hittestress tegengaat.

STEK ligt tussen de weilanden. Die landelijke omgeving heeft de stedenbouwkundige verwerkt in het ontwerp door uit te gaan van 12 erven, met elk zo’n 15 tot 20 woningen. ‘We hebben STEK opgezet vanuit het idee dat mensen samen wonen in het groen’, vertelt Ilja van der Pol, gebiedsregisseur bij Zayaz.

‘Dat zie je terug in de vormgeving van de wijk. Iedere woning heeft een eigen terras, omringd door een haag. Dan zit je beschut maar zodra je opstaat, overzie je het gemeenschappelijke erf. Tot slot is er de ruimte die je deelt met de hele wijk, bijvoorbeeld het voedselbos.’ Twee derde van de woningen krijgt binnen 8 tot 15 jaar een andere locatie binnen de wijk. Het is de bedoeling dat die verplaatsing per erf gebeurt, zodat erfgenoten bij elkaar blijven.

Buurtverbinders

Wie kiest voor wonen in STEK, kiest voor wonen in een community. Bewoners van een erf maken met elkaar de buurt. Ilja: ‘We zetten als corporatie niet alleen woningen neer, we geven onze huurders ruimte voor eigen inbreng. Ieder erf krijgt bijvoorbeeld een bedrag voor de inrichting van het erfhart. Denk aan een gezamenlijke picknickbank of een speelplek voor de kinderen. De invulling laten we over aan de bewoners.’ De enige eisen die gelden, zijn veiligheidseisen, ook moet 70% van de erfbewoners akkoord zijn.

Op STEK wonen 12 buurtverbinders. Zij zetten zich in voor het laten groeien en bloeien van de gemeenschap. Elbertje is een van die buurtverbinders: ‘Afgesproken is dat ik 2 dagdelen per week actief bezig ben op STEK. Dat gaat eigenlijk vanzelf. De meeste mensen hebben bewust gekozen voor deze manier van wonen. In de anderhalf jaar dat ik hier woon, heb ik een sterkere band met mijn buren gekregen dan in de 20 jaar in mijn vorige straat. Als buurtverbinder kies je zelf hoe je invulling geeft aan je rol. Ik organiseer kinderactiviteiten, een ander zet zich in voor bijvoorbeeld het groen op het erf.’ Als buurtverbinder word je voor een woning geselecteerd op basis van je motivatie.

Het zijn overigens niet alleen buurtverbinders die actief zijn, ook veel ‘gewone’ huurders zetten zich in voor hun erf. Bijvoorbeeld Miranda, die sinds anderhalf jaar met haar gezin op STEK woont: ‘We hebben jaren gezocht naar een plek waar je kunt wonen en verbinden. Dat had nogal wat voeten in de aarde: je moet bij andere projecten  bijvoorbeeld vaak veel eigen geld inbrengen. En er zijn ingewikkelde regels, die eigen initiatief ontmoedigen. Dit project was voor ons een uitkomst.’

Wonen van de toekomst

Miranda is ervan overtuigd dat deze manier van wonen de toekomst heeft: niet alleen omdat deze woningen een veel kleinere footprint hebben, maar ook vanwege de community die zo ontstaat. ‘We kijken hier naar elkaar om, die verbondenheid doet mensen goed. De eenzaamheidsepidemie is hier nauwelijks een issue, er is altijd wel iemand bij wie je kunt aanschuiven voor een kop koffie.’

Natuurlijk zijn er op een erf ook wel eens irritaties. ‘Buurtverbinders hebben de taak de anderen mee te trekken’, vertelt Elbertje. ‘Wat niet wil zeggen dat wij alle problemen oplossen. Als iets uit de hand dreigt te lopen, schakelen wij Zayaz of JOOST in.’

Omwonenden betrekken

Om een dergelijk project van de grond te krijgen, moet je als corporatie goed samen werken met de gemeente. Dan gaat het niet alleen over grond, bestemmingsplannen en parkeernormen. Ilja: ‘Je moet samen het experiment durven aangaan en onderzoeken hoe je een circulaire wijk bouwt waar gemeenschapszin voorop staat. Zoek binnen je gemeente mensen die daarin geloven en het lef hebben ermee aan de slag te gaan.’

Ilja benadrukt verder dat je omwonenden nauw moet betrekken. Een tijdelijke buurt bouwen gaat niet zonder slag of stoot. ‘Onze plannen riepen in eerste instantie nogal wat weerstand op’, vertelt Ilja. ‘Er leven toch vooroordelen over de zogenoemde flexwoningen, én over de mensen die daar wonen.’ Gemeente en corporaties gingen met de omwonenden in gesprek over de verdere planvorming. ‘Die dialoog leidde echt tot een mooier resultaat.’

Zo werd het aantal woningen teruggebracht van 300 naar 200, waardoor de wijk een ruimere opzet kreeg. En omwonenden werden uitgenodigd te komen kijken toen de eerste huizen er stonden. Ilja: ‘Waar zij eerst wantrouwend en afwijzend tegenover onze plannen stonden, zijn ze nu nieuwsgierig. Een activiteit als Gluren bij de Buren, waar amateurmuzikanten optreden in huiskamers, deed het goed.’

‘Dit is een manier van wonen waar je bewust voor kiest’, vult Miranda aan. ‘Met deze wijk hebben Zayaz en JOOST laten zien dat het kan: samen met de bewoners een levendige gemeenschap opzetten en tegelijkertijd de footprint van wonen flink verkleinen.’

Tekst: Natasja Verheij, foto’s: Mari Durieux, Zayaz en JOOST