Verbindend theater in een sloopflat

Hoe betrek je de bewoners van een wijk met sociale problematiek bij een ingrijpend sloop- en nieuwbouwtraject? In Geleen wist woningcorporatie ZOwonen het antwoord: met theater.

Dat ze nieuwe buren zouden krijgen, dat wisten Gertie en Wil van Hommelen wel. Maar toen ze op een dag in 2020 even naar de winkel gingen, zagen ze bij terugkomst 16 nieuwe namen op het raam van het appartement naast dat van hen. ‘Daar schrokken we wel even van’, zegt Wil. ‘16 mensen!’

Gelukkig bleek dat er geen 16 mensen naast hen kwamen wónen. Het waren de namen van de medewerkers van theatergezelschap Het Laagland, die de woning in Geleen-Zuid als uitvalsbasis gingen gebruiken voor een uniek project in samenwerking met woningcorporatie ZOwonen. Het project zou het leven van Gertie (65) en Wil (58) veranderen. Dat leven stond trouwens al genoeg op zijn kop. Want de Wagenaarflat, waar ze respectievelijk 26 jaar en zelfs 40 jaar hadden gewoond, zou worden gesloopt.

~ Lees verder onder de foto’s ~

Funfactor

‘Ruim 10 jaar geleden is er een herstructureringsplan voor Geleen-Zuid opgesteld, dat voorzag in sloop, nieuwbouw en renovatie’, zegt Janine Godderij, directeur-bestuurder van ZOwonen. ‘Maar dat zou alle problematiek die er speelde niet gaan oplossen. Want er zijn in de wijk ook leefbaarheids- en veiligheidsproblemen, met bovengemiddeld hoge cijfers voor criminaliteit, eenzaamheid en dat soort zaken.’

‘Dan kun je de stenen wel gaan veranderen, maar daarmee doe je nog niks aan de sociale cohesie. Daarom hebben we 6 jaar geleden een nieuw ambitieplan voor de wijk opgesteld. Ingrepen in het vastgoed zijn daarin een middel en geen doel op zich.’

ZOwonen zette een aantal initiatieven in gang, waaronder een ontmoetingsplek voor bewoners in het winkelcentrum. Toch bleef de behoefte om bewoners ook op een andere manier te bereiken.

‘Als je als vertegenwoordiger van een instantie met bewoners spreekt, is er altijd enige argwaan. Je ziet mensen denken: Wat willen ze van me?’, zegt Godderij. ‘Toen kwamen we op het idee van theater, want bij theater is er geen argwaan – alles mag er zijn. Bovendien heeft theater een funfactor en dat maakt het toegankelijk. Wij kenden het werk van theatergezelschap Het Laagland en dachten dat zij iets voor ons konden betekenen. Zo is buurttheaterproject ZuidZone geboren.’

Jezelf spelen

Mensen hun verhalen laten delen, dat is het idee achter ZuidZone, vertelt Mayke Roels, die namens Het Laagland artistiek coördinator is van het project. ‘Door verhalen te delen, creëer je verbinding. Als je weet dat iemand op jouw galerij dezelfde dilemma’s heeft, dan ontstaat er een band en krijg je begrip voor elkaar. Overigens is het niet ons uitgangspunt om buren vrienden te laten worden. Wij vertrekken vanuit de universele waarde van het verhaal. Maar we vinden sociale cohesie wel belangrijk.’

Vanuit hun uitvalsbasis in de Wagenaarflat leerde het theatergezelschap steeds meer buurtbewoners kennen en maakte met hen diverse voorstellingen op locatie. Hun directe buren Gertie en Wil waren aanvankelijk niet zo toeschietelijk. Uiteindelijk hapten ze toe en hebben sindsdien al diverse keren opgetreden.

~ Lees verder onder de foto’s ~

De meest recente voorstelling waaraan ze meewerkten was Als deze muren oren hadden. Daarbij vertelden buurtbewoners in leegstaande appartementen aan het publiek verhalen over de flat. Gertie en Wil speelden daarin zichzelf en de manier waarop ze elkaar leerden kennen. Gertie woonde destijds nog ergens anders en kwam met Wil in contact via hun 27MC-hobby [voor de jongere lezer: 27MC, ook bekend als een ‘bakkie’, is radiozendapparatuur voor hobbyisten].

Gertie en Wil beleefden veel plezier aan de voorstellingen. ‘We vinden het jammer dat het is afgelopen, maar gelukkig mag Het Laagland nog 4 jaar doorgaan in de wijk’, zegt Gertie.

Mooie bijvangst

ZuidZone is geslaagd in zijn opzet, vindt Godderij: ‘Zuyd Hogeschool heeft er onderzoek naar gedaan. Daaruit blijkt dat mensen zich gezien en gehoord voelen en dat de sociale cohesie enorm is gegroeid.’

Gertie en Wil zijn van dat laatste het levende bewijs. ‘Het Laagland heeft ons uit ons isolement gehaald’, zegt Gertie. ‘We hadden in de Wagenaar op zich wel een heel fijne galerij, waar iedereen op elkaar lette. Maar verder dan dat ging het niet. We zaten veel binnen.’

Het toegenomen zelfvertrouwen van Gertie en Wil is iets dat Roels bij veel meer buurtbewoners constateert. ‘Als theatermakers denken wij in de eerste plaats: iemand zingt een mooi lied. Maar als iemand zich daardoor gezien, gehoord en bewonderd voelt en daar zelfvertrouwen uit put, dan is dat heel mooie bijvangst.’

Ook ZOwonen heeft bijvangst, zij het andere. ‘Het onderlinge contact tussen bewoners is beter’, zegt Godderij. ‘Ze kijken meer naar elkaar om. Mensen voelen zich minder snel eenzaam. En het verlaagt ook nog eens de werkdruk van onze wijk- en complexbeheerders. Dat was overigens niet ons doel met dit project. Maar zo blijkt het wel te werken.’

Gertie en Wil wonen intussen alweer een tijdje elders in de wijk, tot volle tevredenheid. ‘De woning is wel wat kleiner dan de vorige’, zegt Wil. ‘Maar de energierekening is een stuk lager en het uitzicht is veel mooier. Je ziet mensen, vogels, en eekhoorns in de bomen.’ Ze vinden het leuk dat ze bijna dezelfde buren hebben als op de galerij in de Wagenaar.

‘En de goede contacten met andere buurtbewoners zijn gebleven’, zegt Gertie. ‘Als je nu naar de winkel gaat, herkennen mensen je nog steeds van de voorstelling. Dan maken we een praatje.’