‘Maak ze experts in woongeluk’

Niemand kent zijn buurt beter dan de huurder, maar die ‘bron’ ontsluiten is nog niet zo simpel. Hoe geef je huurders een stem in plannen en projecten? Wat levert dat op en voor wie?

Huurders kun je zien als de experts over hun buurt. Hun kennis komt van pas bij de vraagstukken die corporaties moeten oplossen. Van het verduurzamen van woningen en de nieuwbouwopgave tot het voorkomen van onderbewoning. Het bevorderen van huurdersparticipatie past ook in de missie van een corporatie, omdat het bijdraagt aan een leefbare buurt. Als mensen zich daarvoor kunnen inzetten, dan zijn ze tevredener. De sociale cohesie krijgt een boost. De bereidheid om te veranderen wordt ook groter. Het is een vliegwiel dat gaat draaien: huurdersbetrokkenheid vergroot het woongeluk.

Betrokken huurders

Hoe organiseer je die huurdersparticipatie? Om te beginnen gaat het verder dan het formele overleg met een huurdersvereniging. Er zijn ook andere momenten waarop een corporatie kan horen wat huurders willen. ‘Informele huurdersparticipatie begint met luisteren’, aldus Susanne Stouten, directeur van KWH, het kennis- en kwaliteitscentrum voor woningcorporaties.

‘Luisteren is nog niet zo eenvoudig. Woningcorporaties redeneren soms te veel vanuit hun eigen wereld. Als je aan een bewoner vraagt of hij zich betrokken voelt bij zijn buurt, zegt deze: “Ja, want ik meld het als een deurdranger van de centrale voordeur kapot is.” De corporatie ziet dat niet als een vorm van betrokkenheid. Die zoekt mensen die ideeën hebben over een leefbare buurt. Maar achter die melding zit evengoed een betrokken huurder.’

Flexibel in manieren van betrokkenheid

Uit een onderzoek van KWH in 2022 onder 1.100 huurders, blijkt dat veel van hen wel willen meedenken. Ze hebben alleen niet altijd zin om in een bewonerscommissie of in een huurdersraad te zitten. Mensen willen bevraagd worden over een onderwerp dat hen interesseert op een moment dat het ze uitkomt.

Stouten: ‘Daarom moet je flexibel zijn in de manier waarop ze die betrokkenheid kunnen tonen. Bij corporaties heerst nog weleens het idee dat alleen ouderen tijd hebben voor participatie. Maar uit ons onderzoek bleek dat ook jongere huurders best meer willen doen. Maar misschien moet je hen wel op een andere manier benaderen. Complexbeheerders kennen de bewoners. Ga bij hen langs. Bevraag hen. Of zet borden in de hal van een complex waarop huurders kunnen schrijven wat ze ergens van vinden.’

Hoe zorg je er dan voor dat huurders daadwerkelijk de handen uit de mouwen steken om een buurt leefbaarder te maken? Stouten: ‘Daarvoor heb je meer nodig dan een volle zaal die luistert naar plannen. Er zijn veel vormen van informele participatie. Dat kan een koffieochtend zijn, maar ook een thuisgesprek. Wat heeft die bewoner nodig om zijn steentje te kunnen bijdragen aan de leefbaarheid? Wat vindt hij belangrijk? Hoe ziet hij zijn buurt?’

Vervolg geven aan verwachtingen

‘Je moet wel zorgen dat je als corporatie de middelen hebt om een vervolg aan de verwachtingen te geven. En aangeven dat niet alles mogelijk is. Idealiter ben je een oliemannetje dat mensen en partijen met elkaar in contact brengt. Zodat de buurttuin wordt opgeknapt of dat er betere buitenverlichting komt.’

~ Lees verder onder de illustratie ~

‘Niet iedere huurder heeft er behoefte aan betrokken te zijn bij zijn buurt. Dat is niet erg, zolang je maar weet waarom die persoon niet zichtbaar is voor de corporatie. Houdt iemand zich naar volle tevredenheid afzijdig of schuilt er een hulpvraag achter dat isolement? Daar kom je alleen achter als de afstand tussen corporatie en huurder zo klein mogelijk is.’

Duidelijk doel

‘Het is prima om de behoeften van huurders te peilen, maar pas op met gebruik van het woord participatie’, waarschuwt Nanke Verloo, universitair docent Stedelijke politiek en planologie aan de UvA. In haar onderzoek naar de betrokkenheid van buurtbewoners bij stedelijke ontwikkeling ziet ze dat het misgaat als er verkeerde verwachtingen worden gewekt.

‘Participatie suggereert dat je invloed hebt. Als niet duidelijk is wat met de inbreng van bewoners wordt gedaan, dan schep je valse verwachtingen. Heel vaak leiden dergelijke trajecten tot conflicten. Eigenlijk kun je alleen spreken over bewonersparticipatie als je een duidelijk doel hebt. Dat corporaties ideeën ophalen bij huurders is een goede zaak. Ze brengen kennis waarmee corporaties hun toekomstige veranderprocessen kunnen verbeteren. Zolang je het maar duidelijk afbakent.’

Legotorens

Ook in het streven naar bewonersparticipatie die laagdrempelig is, worden soms fouten gemaakt. Verloo: ‘Je ziet in veel participatietrajecten dat ze consultants inschakelen om plannen op een heldere wijze te presenteren. Bijvoorbeeld met een game die de keuzes en consequenties van een plan voor bewoners duidelijk maakt. Op zich heel goed, want je bevordert zo de diversiteit, maar soms schiet het door.’

‘Ik ken een voorbeeld van een project waar woontorens werden toegevoegd aan een wijk. De bewoners mochten tijdens een sessie met Lego en schuimblokken de torens bouwen, terwijl de hoogte van de torens in het ontwerp al vaststond. Op het moment dat bewoners zich dat realiseren, dan lopen ze boos weg.’

Woongeluk

‘Maak van de huurders experts in woongeluk’, is het advies van Renate Harkema, manager Wonen bij Woonservice, een corporatie met 6.000 woningen in 7 gemeenten in Drenthe en Groningen. ‘Als plattelandscorporatie zitten we in gebieden waar de doelgroep ouder is. Veel van hen zijn al tientallen jaren huurder.’

‘Het zijn over het algemeen zeer tevreden huurders. Ze kennen hun gebied. Willen ouderen in een hofje wonen of juist zo dat je niet voortdurend bij elkaar naar binnen kijkt? Zo’n keuze maak je sámen met bewoners. We luisteren naar ieders individuele belang, maar beslissen op het collectieve belang.’

Maak het niet mooier

Huurders die hebben deelgenomen aan een participatietraject zijn in het algemeen tevreden dat ze mee konden denken over de inrichting van hun gebied. Het lijntje met de huurders is stevig, maar daaraan kun je niet alles ophangen.

Harkema: ‘We overvragen in het participatietraject weleens hun expertise. Ben je bijvoorbeeld wel in staat om te bedenken wat het beste is voor je buurt als je te horen krijgt dat de woning waar je al die jaren in hebt gewoond, wordt gesloopt? Ook als veel van de zorgen zijn weggenomen, gebeurt er van alles tijdens zo’n project. Partijen die afhaken, een projectleider die een andere baan krijgt. Als professional heb je het overzicht – zo werkt dat nu eenmaal – maar voor bewoners is het soms moeilijk te begrijpen dat een flora- en faunavergunning betekent dat je een jaar niet mag slopen, zodat vleermuizen hun winterslaap kunnen afmaken.’

Welke lessen kunnen we hieruit trekken? ‘We hebben geleerd dat we heel duidelijk moeten zijn over waarop huurders invloed kunnen uitoefenen. Er zijn gradaties van participatie. Laat je bewoners meepraten over het hele gebied of mogen ze alleen meebeslissen over de kleur van de voordeur? Aanvankelijk waren we daar wat naïef in. We hebben geen plan, kom maar met je ideeën, was de insteek. Mensen willen misschien grote eengezinswoningen met 3 slaapkamers, maar het moet passen binnen de financiële kaders van de corporatie.’