‘Het mooie is dat alles vooraf nog open is’

Hoe kom je erachter wat er leeft bij inwoners en wat er volgens hen moet gebeuren? Dat kan met een burgerberaad – een innovatieve vorm van democratie, die de laatste jaren aan populariteit wint. Onder meer de provincie Gelderland en de gemeente Schagen organiseerden een burgerberaad. Wat zijn hun ervaringen? En zou een burgerberaad ook iets zijn voor woningcorporaties?

‘Even’ een burgerberaad organiseren zit er niet in. Deze vorm van participatie heeft namelijk nogal wat voeten in de aarde. Als (semi)overheid breng je een groep van 80 tot misschien wel 250 mensen samen, die een goede afspiegeling moet vormen van de grotere groep die je wilt betrekken bij een onderwerp. Die groep praat een paar maanden lang intensief over een bepaald onderwerp.

‘Een burgerberaad is geschikt voor een ingewikkeld vraagstuk dat op meerdere manieren kan worden opgelost’, vertelt Aycha Kleingeld. Ze is adviseur klimaat bij de provincie Gelderland, was projectleider bij het Gelderse burgerberaad dat zo’n anderhalf jaar geleden plaatsvond en maakte meerdere burgerberaden van nabij mee.

Het Gelderse burgerberaad draaide om de herijking van het Klimaatplan van de provincie, met als centrale vraag: welke kerndilemma’s zien jullie bij de klimaatopgave en op welke manieren kunnen we die aanpakken en keuzes maken waar jullie achter staan?

Praten tot ze het eens zijn

Een burgerberaad begint bij een goede selectie van deelnemers, zegt Kleingeld. Gelderland deed dat in stappen (zie kader). Een proces van een paar maanden volgde, waarin deelnemers met elkaar en met deskundigen in gesprek gingen. Dat resulteerde in 44 deeladviezen, verdeeld over 14 thema’s.

Het provinciebestuur heeft zich vooraf in principe gecommitteerd aan de uitkomsten, om deelnemers vooraf het vertrouwen te geven dat het burgerberaad niet een wassen neus is. Commitment vooraf is om die reden gebruikelijk bij burgerberaden. Kleingeld: ‘Sommige besluiten kunnen wij niet nemen, omdat die onder de verantwoordelijkheid van gemeenten of het Rijk vallen.’

Het grote voordeel van een burgerberaad is dat er oplossingen komen die draagvlak hebben. ‘Deelnemers discussiëren niet, maar delibereren’, vertelt Kleingeld. ‘Ze praten door totdat ze het eens zijn. Daar komen verrassende oplossingen uit.

Zo was er in Borssele een burgerberaad over de voorwaarden voor de bouw van een nieuwe kerncentrale, een jarenlang proces. Bewoners stelden voor dat er geen tijdelijke huisvesting van bouwmedewerkers zou komen, maar een permanente woonwijk, die dan later voor het dorp is. De gemeenteraad zou zoiets mogelijk niet hebben bedacht.’

Bewust een breed onderwerp

De gemeente Schagen begon in het najaar van 2023 met een burgerberaad. ‘We merken al een tijd dat niet alle inwoners enthousiast zijn over de politiek’, zegt raadslid Lambert Riteco (GroenLinks). ‘Alle partijen waren het erover eens dat we íets met burgerparticipatie moesten. We hebben ons verdiept in verschillende mogelijkheden en gekozen voor een burgerberaad. En wel onder begeleiding van een organisatie die burgerberaden voor overheden faciliteert.’

‘Gaandeweg kwamen we tot het onderwerp leefbaarheid. We hebben bewust gekozen voor een breed onderwerp waaronder veel thema’s vallen, zodat burgers dat onderwerp zelf kunnen invullen. Leefbaarheid gaat over wonen, groen, veiligheid – noem maar op.’

Het burgerberaad kwam grotendeels door loting tot stand, vertelt Kim Kerdijk. Zij is project- en procesmanager burgerberaad in Schagen. ‘We hebben 10.000 van de 46.000 inwoners aangeschreven. Daarnaast konden ondernemers, ambtenaren en raadsleden zich aanmelden én een categorie die we “vrijdenkers” noemen. Die categorie hebben we niet specifiek gedefinieerd. Iedereen die zich een vrijdenker voelt, kon zich als zodanig aanmelden.’

Uit de vele aanmeldingen werd een gewogen selectie gemaakt, met als resultaat een burgerberaad van zo’n 250 mensen. Afgelopen maart vond de startbijeenkomst plaats. De komende maanden buigt het beraad zich in kleine en grotere groepen over het thema leefbaarheid, steeds onder leiding van deskundige gespreksleiders.

Gedragen voorstel

Zou een woningcorporatie, op kleinere schaal, iets kunnen met een burgerberaad? Zeker, denkt Kim Kerdijk. ‘Je kunt bij nieuwbouwplannen mensen bijvoorbeeld laten meepraten over welke woonvormen ze prettig vinden.’

‘Misschien moet je een kleinere groep geen burgerberaad noemen, maar bijvoorbeeld een raadgevende bewonersgroep’, overweegt Kleingeld. Een corporatie zou 25 of 50 mensen via gewogen loting kunnen samenbrengen met de opzet dat iedereen aan het woord komt en de groep tot een gedragen voorstel komt. Kleingeld: ‘Dat principe is op iedere schaal heel waardevol.’

Een burgerberaad is alleen al in praktische zin een enorme exercitie en daarmee ook een fikse kostenpost. Vaak krijgen deelnemers bovendien een – bescheiden – vergoeding voor hun bijdrage. ‘Ongeveer €80 per dag is gebruikelijk’, ziet Kleingeld. Deelnemers van het Schager burgerberaad krijgen €50 per bijeenkomst. Door fiscale regels kan het uitkeren daarvan overigens behoorlijk ingewikkeld zijn. Het Rijk werkt momenteel aan een vergoeding voor participatie, die het hopelijk eenvoudiger maakt.

Kleingeld vindt die vergoeding wel belangrijk, met het oog op een representatieve samenstelling van het burgerberaad. ‘Een kleine groep, die anders niet zou meedoen, laat zich door de vergoeding misschien wel over de streep trekken.’

Van individu naar ‘wij’

In Schagen heeft raadslid Riteco goede hoop op mooie uitkomsten: ‘Het mooie van een burgerberaad is dat alles vooraf nog open is. Zelf ben ik geen lid van het beraad, maar hoor van deelnemers heel positieve eerste reacties. Los van de inhoudelijke uitkomst ontstaat er verbinding tussen de deelnemers. En mensen worden enthousiast omdat ze mogen meepraten.’

Kleingeld deelt die ervaring: ‘Mensen stappen als individu een zaal in met 150 anderen en komen er als “wij” weer uit. We zien bij een aantal deelnemers dat de betrokkenheid blijvend is: 30 deelnemers hebben samen een klankbordgroep opgericht die betrokken is bij de opvolging van het advies van het burgerberaad.’