Overleven met een inkomen op het sociaal minimum

Forse tekorten

Dat financiële bestaansonzekerheid grote persoonlijke gevolgen heeft, stelt ook de Commissie sociaal minimum in haar onderzoeksrapport dat 30 juni verscheen (zie kader). Leven in langdurige armoede heeft een negatieve impact op de fysieke en mentale gezondheid van volwassenen en kinderen.

‘Dat maakt onze bevindingen over het sociaal minimum des te schrijnender’, zegt Koen Caminada, een van de commissieleden en hoogleraar Empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving aan de Universiteit Leiden. De constatering van de commissie is: als er niets verandert, komen mensen die op het sociaal minimum leven de komende jaren honderden euro’s per maand tekort.

De Commissie sociaal minimum publiceerde op 30 juni 2023 haar eerst rapport Een zeker bestaan, naar een toekomstbestendig stelsel van het sociaal minimum. Later in het jaar volgt het tweede rapport.

Sterk uit Armoede is een emancipatiebeweging van en voor mensen in armoede. De speciaal opgeleide ervaringsdeskundige medewerkers ondersteunen maatschappelijke organisaties bij de ontwikkeling van een effectief armoedebeleid.

Nederland Geldzorgenvrij biedt persoonlijke begeleiding naar financiële hulp en is een vangnet voor mensen die met het huidige aanbod tussen wal en schip vallen.

De getrainde vrijwilligers van SchuldHulpMaatje ondersteunen mensen met financiële problemen als aanvulling op of ter voorkoming van professionele schuldhulpverlening.

‘Het gaat niet om een paar tientjes te weinig op de rekening’, benadrukt Caminada. ‘Voor alleenstaanden en stellen zonder kinderen is het tekort bijna € 100 tot € 200 per maand. Voor ouders met een of meerdere kinderen kan het oplopen tot bijna € 500 per maand. Dit houden mensen niet lang meer vol.’ Volgens berekeningen van het Sociaal Cultureel Planbureau leven inmiddels 815.000 mensen met een inkomen onder het sociaal minimum.

Hij vindt dat we in Nederland te lang veel te weinig over armoede hebben gesproken. ‘Dat kinderarmoede hier bestaat, hebben we als samenleving lang niet willen zien en geloven. Inmiddels leven in Nederland een kwart miljoen kinderen onder de armoedegrens. Het merendeel van die kinderen woont waarschijnlijk in een corporatiewoning. Armoede is in een welvarend land als het onze niet nodig. Ook dat vind ik schrijnend, we kunnen dit namelijk oplossen.’

De commissie heeft haar berekeningen gebaseerd op de uitgaven die een huishouden minimaal moet doen om in Nederland te leven. Daarbij heeft ze al geanticipeerd op de huurverlaging die woningcorporaties per 1 juli van dit jaar doorvoerden voor huurders met een inkomen tot 120% van het minimuminkomen. Corporaties zijn daarin proactief geweest en hebben bij zo’n 30% van hun woningen de huur verlaagd.

Lees door onder de illustratie.

‘Dat helpt’, zegt Caminada. ‘Ook doordat, dankzij de lobby van de corporaties en de Woonbond, die huurverlaging echt een nettoverlaging is geworden en niet tot minder huurtoeslag leidde.’ Maar zelfs met een ‘betaalbare’ huur van € 575 per maand komen mensen die rond het sociaal minimum leven, maandelijks fors geld tekort. Hun inkomens zijn simpelweg te laag om van rond te komen.

Weeffouten

‘De problemen van deze mensen zijn echt te urgent om nog jaren te wachten op een aanpak’, zegt Caminada. Daarom stelt de commissie voor dat het kabinet op korte termijn zowel de bijstand als het minimumloon verhoogt met respectievelijk 7,4 en 7%. Daarnaast adviseert ze een verhoging van de huurtoeslag en van de kinderbijslag of het kindgebonden budget.

Tegelijkertijd constateert de commissie dat met deze voorgestelde verhoging van het besteedbaar inkomen de problemen nog niet zijn opgelost. ‘Om de minima op de lange termijn meer bestaanszekerheid te geven moet daarnaast het hele sociale stelsel toegankelijker en beter uitvoerbaar worden.’

Mensen moeten nu langs wel 6 loketten om hun inkomen bij elkaar te halen. Caminada: ‘Voor het aanvragen van de bijstand, van de huurtoeslag, het kindgebonden budget en voor allerlei gemeentelijke regelingen. Bij die laatste zien we bovendien forse verschillen. In de ene gemeente kun je voor schoolgaande kinderen een vergoeding aanvragen voor zaken als een computer of bijles. Een andere gemeente biedt die ondersteuning niet of alleen in natura.’

De commissie zag ook dat veel mensen geen gebruikmaken van voorzieningen waar ze recht op hebben. Vanwege schaamte of angst voor terugvordering of simpelweg omdat het aanvragen veel te ingewikkeld is. ‘Allemaal weeffouten in het systeem.’

Potjes

Hendrik-Jan Graber heeft in de praktijk gezien wat die weeffouten voor mensen met weinig inkomen betekenen. Hij heeft een decennialange ervaring als consultant bij SchuldHulpMaatje en is bestuursvoorzitter van Nederland Geldzorgenvrij. ‘Je moet haast gestudeerd hebben om de formulieren te kunnen invullen voor het aanvragen van al die verschillende toeslagen, subsidies, voorzieningen en andere potjes. En als er maar iets verandert in je persoonlijke situatie, loop je al de kans dat je geld moet terugbetalen. Dan zitten mensen nog dieper in de problemen.’

‘Mensen hebben niet alleen stress omdat ze niet voldoende geld hebben’, zegt Kuzee, ‘maar ook omdat we zo afhankelijk zijn van een versnipperd en ingewikkeld systeem. Je moet steeds weer andere instanties inschakelen en daar verantwoording afleggen over je leven. Daarmee verlies je de regie en je autonomie.’

Tekst: Marjon van Weersch, illustratie: Rhonald Blommestijn

Wil je elk kwartaal Aedes-Magazine in jouw inbox?

Gerelateerde artikelen