Welkom in 2120

Wat we nu bouwen, staat er in de basis over 100 jaar nog. Daarom moeten we in plannen van nu al rekening houden met klimaatomstandigheden van straks. Dat betogen wetenschapper Wim Timmermans en heemraad Frans ter Maten. Zij nemen ons mee in hun toekomstbeeld. En geven tips om die toekomst te bereiken. Welkom in het Nederland van 2120!  .

Wetenschapper Wim Timmermans publiceerde dit jaar samen met collega’s een studie over Arnhem in 2120. Hij is senior onderzoeker stedelijke klimaatadaptatie aan Wageningen University & Research (WUR). De studie gaat uit van scenario’s en schetst een beeld van drijvende woningen, zelfrijdende auto’s, herten in de uiterwaarden, beekjes met watervallen, vijvers en groen in plaats van asfalt. De media sprongen erop. Timmermans: ‘Waarschijnlijk door het positieve denken. Wat komt er allemaal aan? En hoe speel je daarop in? In plaats van het doemverhaal dat je meestal hoort.’

Timmermans werkt nu aan een soortgelijke studie voor het werkgebied van Waterschap Vallei en Veluwe: ‘Van de Utrechtse heuvelrug tot de IJsseldelta. Nieuw is dat we samenwerken met provincies, gemeenten, waterschappen en het drinkwaterbedrijf. We denken - nog meer - niet alleen over wonen na, maar ook over bijvoorbeeld landbouw en recreatie.’ 

- Lees verder na de illustratie - 

Frans ter Maten is betrokken bij de huidige studie van Wim Timmermans. Hij is heemraad en eerste loco-dijkgraaf bij Waterschap Vallei en Veluwe. Het positieve scenariodenken én kijken naar het totaalplaatje spreken hem aan. ‘Waar kun je bouwen, waar kan natuur komen, hoe gaan we om met water? Dan blijk je ook in Nederland prima te kunnen blijven wonen. Ook als bijvoorbeeld de zeespiegel gaat stijgen. Maar dan moet je nu wel andere keuzes maken. En goed samenwerken met wetenschappers als Timmermans.’

Het langetermijndenken hoort bij waterschappen, zegt hij. ‘Wij zijn de overheidslaag die het verst vooruitdenkt. We moeten wel. 8.000 woningen 6 meter onder NAP in de Zuidplaspolder? Dat is bouwen voor evacuatie. Ik begrijp de urgentie van het woningprobleem. Maar als we nu niet goed ontwikkelen, zadelen we volgende generaties op met klimaatproblemen en enorme kosten om te kunnen wonen. Mijn drive om daarmee bezig te zijn is tig keer versterkt nu ik sinds kort opa ben; ik wil dat mijn kleinkind en alle andere kleinkinderen goed wonen, werken en leven in 2050 en verder.’

1. We bouwen op de juiste plek

Het gaat in de toekomst om locatie: wonen waar toch gewoond kan worden. Volgens Ter Maten moeten we daar nu al mee beginnen: ‘We zullen allereerst op gebiedsniveau goed moeten kijken waar bodem en watersysteem het meest geschikt zijn om te bouwen. Is die keuze gemaakt, dan moeten er op wijkniveau voldoende groen en ruimte zijn om water te bufferen.’

Beiden voorzien een verschuiving in Nederland. Timmermans: ‘Meer mensen trekken naar hogere gebieden, ook naar de “stuwwal” van Nederland, dus de natuurgebieden Veluwe en Utrechtse Heuvelrug.’ Of dat een probleem is? Ter Maten antwoordt voorzichtig: ‘Ja, dat is nu een probleem. De Veluwe is Natura 2000-gebied en daardoor zeer beschermd. Maar als we huidige problemen als stikstof en CO₂-uitstoot drastisch oplossen en overstappen op kringlooplandbouw en -economie, als we echt harmonie in bodem- en watergebruik kunnen bewerkstelligen, dan zou het kunnen zijn – en ik vloek een beetje in de kerk – dat je dan juist op de Veluwe kunt wonen. En de flanken van Veluwe en de laagveengebieden juist benut voor natuur en biodiversiteit.’

2. We hebben slimmere steden en dorpen

Over 100 jaar hebben mensen minder oppervlakte nodig om te wonen, volgens Timmermans. ‘Meer appartementen, meer groen buiten, minder ruimte per huishouden. We houden wel vast aan dorpen, want je wilt sociale samenhang. Uitbreiding gebeurt dorpsgewijs en bestand tegen water. Bijvoorbeeld drijvend, op palen of op een terp. Bestaande bebouwing kan blijven. Timmermans: ‘Je kunt een dorp niet wegpoetsen, wel een dijk eromheen bouwen.’

Timmermans benadrukt dat de studies uitgaan van scenario’s en trendanalyses. Het gaat niet om een voorspelling. Zeker is dat het weer extremer wordt. Onzeker is bijvoorbeeld de ontwikkeling van technologie. ‘Zo zijn wij uitgegaan van zelfrijdende auto’s en drones die pakketjes bezorgen. Dan kun je toe met smallere straatprofielen en heb je meer ruimte voor groen..’

Volgens Ter Maten moeten we in ieder geval ophouden met bouwen volgens huisje-tuintje-boompje-schuttinkje. ‘We moeten de lucht in, met mooie duurzame appartementen, bestand tegen hittestress, met groene gevels. En daaromheen 3 keer zoveel ruimte voor groen, bomen en water.’

3. We houden het koel

In de toekomst gaat het om verkoeling. Dat zorgt voor een flinke draai. ‘Want het ging heel lang alleen over warmte vasthouden’, zegt Timmermans. En hoe houden we het dan koel?

‘Bijvoorbeeld met windbanen tussen de bebouwing en opnieuw: veel groen en water. Als je alles van steen maakt, wordt het 3 tot 4 graden warmer. Je ziet nu nog steeds nieuwbouwhuizen met donkere steen langs een doorgaande weg, oriëntatie op het zuiden, zonder groen. Dan weet je dat het bloedheet wordt. Daarvoor hoef je geen 100 jaar vooruit te denken.’

4. We worden watermanagers

Ter Maten is heel stellig: ‘60% van Nederland is overstroombaar’. Dan dijen ook nog eens de rivieren uit en moet Nederland een “waterbom” aankunnen, zoals vorig jaar in Zuid-Limburg. Ter Maten: ‘Door de hitte verdampt veel water. Dat kan in grote hoeveelheden op een bepaalde plek vallen. Ieder waterschap heeft zich afgevraagd wat er gebeurt als dat in zijn gebied gebeurt. Wij ook. En zelfs Apeldoorn staat onder water als ie daar valt.’

Dan is er ook nog de droogte. Oplossingen vind je in extra ruimte voor waterafvoer en -opslag. Compacter bouwen dus. Ook hierom willen beiden de hoogte in. Bepaalde beplanting helpt ook met water afvoeren en vasthouden. Daarnaast kunnen we ervan uit gaan dat de toekomst nieuwe mogelijkheden brengt. Timmermans: ‘Over 100 jaar is een drijvende woning of zelfs drijvende hoogbouw misschien niet zo gek.’ Ter Maten: ‘Noodzakelijk is dat we vanaf nu geen enkele steen op een andere plaatsen die niet waterinclusief is.’