Goede woningen zijn belangrijk voor de leefbaarheid in een wijk. Maar de ruimte tussen de huizen is dat ook. Architect Ianthe Mantingh houdt een pleidooi om bij het ontwerpen al rekening te houden met plekken voor vluchtige ontmoetingen. Die zijn essentieel voor een buurtgevoel.
‘Contact tussen bewoners in een wijk is belangrijk om het hoofd te bieden aan een aantal maatschappelijke uitdagingen, zoals vergrijzing, eenzaamheid en een groeiende behoefte aan zorg van mensen die langer zelfstandig thuis wonen. Dat contact ontstaat niet vanzelf. Het gebeurt zelfs steeds minder, door de toegenomen individualisering.’
‘En de manier waarop steden en buurten de afgelopen 70 jaar zijn gebouwd helpt ook niet mee. De aandacht ging vooral naar de woningen en minder naar het maken van een prettige buurt waar mensen elkaar tegenkomen. Terwijl dat de basis zou moeten zijn. De Deense architect Jan Gehl zegt het mooi: ‘Het begint met leven, dan komt ruimte, dan volgen de gebouwen.’ Juist in de ruimte tussen de gebouwen ontmoeten mensen elkaar en groeit een samenleving. Een goed ontwerp is essentieel om die ontmoetingen te faciliteren.’
Een impressie van de nieuwbouw het Sumatrahof in Leiden, met brede galerijen om ruimte te maken voor interactie tussen de bewoners. Een project van Zijdekwartier architecten in opdracht van woningstichting Ons Doel.
Samenredzaamheid
‘In veel naoorlogse uitbreidingswijken staan
appartementengebouwen los in een uitgestrekte openbare ruimte. Er is lang gedacht dat meer open
ruimte vanzelf leidt tot meer contact. Maar die ruimte is anoniem, er is
weinig eigenaarschap. Juist in kleinere, beschutte stedelijke ruimtes, die veilig en vertrouwd
voelen, is de kans groter dat mensen elkaar tegenkomen.’
‘Ze zullen zich dan meer thuis voelen en meer zorg dragen voor hun directe leefomgeving. Dit versterkt het ‘netwerk van zwakke banden’, het buurtgevoel, dat ontzettend belangrijk is voor het zelfredzaam vermogen van mensen. En die ‘samenredzaamheid’ is een oplossing voor de maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan. Om elkaar te durven ontmoeten, moet een wijk eerst veilig en vertrouwd aanvoelen.’
‘Een wijk moet veilig en vertrouwd aanvoelen’
Vluchtige ontmoetingen
‘Je kunt dat faciliteren door een ruimte tussen
openbaar en privé toe te voegen, die bewoners zich kunnen toe-eigenen, een galerij bijvoorbeeld.
Privacy en ontmoeting moeten daarbij in evenwicht zijn.’
‘Is een galerij te smal, dan lopen mensen dicht langs het huis. Verbreed je deze zodanig dat er op een veilige manier ruimte ontstaat voor een bankje of bloempotten, dan sla je twee vliegen in een klap. Het bevordert de privacy doordat mensen minder dicht langslopen, en het nodigt ook uit om even te blijven staan, een praatje te maken. Meer kans op vluchtige ontmoetingen dus.’
Gedoe samen oplossen
‘We merken dat corporaties het vaak spannend vinden om
deze collectieve ruimtes te maken, omdat ze bang zijn dat dit overlast geeft. Maar zonder die
ruimtes trekken mensen zich terug in hun huis, waardoor buren elkaar
niet leren kennen en het lastiger wordt om elkaar aan te spreken.’
Foto: Evert van Moort
Ianthe Mantingh studeerde bouwkunde in Delft en verdiepte zich daarnaast in stadssociologie. Als architect-directeur van Zijdekwartier Architecten in Leiden richt zij zich op woonkwaliteit, ontmoeting en identiteit.
‘In anonieme gebouwen waar mensen langs elkaar heen leven, is juist veel overlast en vervuiling, waar dan weer geld voor nodig is om dat te voorkomen. Zorg dat bewoners vertrouwd met elkaar raken, dan lossen ze gedoe samen op. En dat begint bij die vluchtige ontmoetingen.’
Functieloze plekken
‘Verdichting kan ook helpen om een buurt leefbaarder
maken. Dat klinkt als een tegenstelling, maar juist door het slim toevoegen van woningen kunnen
bestaande openbare ruimtes bewoners samenbrengen en voorheen functieloze
plekken activeren.’
‘Wat vaak niet goed werkt, zijn speciaal ontworpen ontmoetingsplekken, zoals een moestuin of een dakterras. Mensen vinden de drempel om daarheen te gaan vaak groot. Daarom kijken we liever naar de plekken waar mensen toch al komen, zoals de route die bewoners afleggen van straat naar hun huis. Probeer daar ruimte te maken voor een praatje.’
Meer lezen?
In opdracht van Platform31 schreef Ianthe Mantingh samen
met Annette Duivenvoorden de publicatie Ontwerp voor
ontmoeten , waarin ze uitgebreid laat zien hoeveel er in de gebouwde omgeving
mogelijk is om contact te bevorderen.
Andere blik
‘Financieel is het soms nog lastig om anders te bouwen.
We zouden op een andere manier naar geldstromen moeten kijken. Neem de combinatie van zorg en
vastgoed. Nu zijn dat gescheiden werelden, met aparte geldstromen.
Uit onderzoek blijkt dat zorgkosten drastisch kunnen dalen, als een senior in zijn directe omgeving
terecht kan voor sociaal contact en kleine boodschappen.’
‘Als we beginnen bij de basis van een goed buurtje, heeft zowel mens als maatschappij daar enorm profijt van. We zouden hier op alle schaalniveaus over moeten nadenken. Als we met een sociologische blik kijken naar de gebouwen die we ontwerpen, kunnen de stenen die we stapelen helpen om prettige buurten te maken.’
tekst: jelle wolf