DATA HELPEN GEMEENTEN EN CORPORATIES

Afgelopen april werd duidelijk dat maar liefst 331 van de 350 Nederlandse gemeenten een of meer kwetsbare wijken heeft. De concentratie van mensen die vaker hulp en ondersteuning nodig hebben, is nog groter dan verwacht. Met alle problemen van dien. Gemeente Vlaardingen en corporatie Waterweg Wonen zoeken samen een oplossing.

De adviesbureaus Circusvis en In.Fact.Research hebben in opdracht van Aedes de veerkracht van wijken onderzocht. Dat wil zeggen: de manier waarop wijken omgaan met veranderingen en meer of ander beheer vragen. De gegevens zijn onder andere op ‘veerkracht signaleringskaarten’ gezet, die in het Aedes Datacentrum staan.

De kaarten maken per gemeente inzichtelijk waar veel kwetsbare mensen wonen en waar dit samengaat met een toename van overlast of onveiligheid. Met behulp van de kaarten kunnen corporaties het gesprek aangaan met partners, zoals gemeenten en bewoners, om samen te bepalen wat een wijk nodig heeft.

Verdienmodel of sociaal goed?
Jeroen Frissen, adviseur bij Circusvis, is een van de onderzoekers. Hij waarschuwt dat de situatie urgent is: ‘Op de kaarten zien we door het hele land wijken die een verdere toename van kwetsbare bewoners niet kunnen opvangen; ze zijn niet veerkrachtig genoeg. En waar veel mensen bij elkaar wonen die niet zelfredzaam zijn, staat ook de samenredzaamheid onder druk.’

Frissen ziet de oorzaak daarvan in een aantal maatschappelijke ontwikkelingen. Hij noemt de terugtrekkende beweging van het publieke domein tussen 2010 en 2020, vanwege de crisis. En het toenemende economische denken: woningen worden meer gezien als verdienmodel dan als een sociaal goed. Van de grote opgaven die corporaties hebben, voelt de afnemende veerkracht in wijken als heel belangrijk, maar niet per se als urgent.

Extra geld en huursegmentatie
Frissen: ‘Het probleem kan jarenlang sluimerend toenemen, maar vervolgens kost het wel 10, 15, 20 jaar om het op te lossen. Dat maakt het wél urgent. Wil je met een hoge concentratie kwetsbare mensen omgaan, dan moet je zorgen voor uitmuntend vastgoed, uitmuntende voorzieningen en openbare ruimte en heel veel aandacht voor de mensen zelf. Dat vraagt wijkgerichte aandacht en extra geld voor kwetsbare wijken.’

Voor het voorkómen van het probleem suggereert Frissen huursegmentatie als een mogelijke oplossing. ‘Dat heeft wel gevolgen voor de omvang van je goedkope voorraad. Die moet je dan in veerkrachtigere wijken weer aanvullen.’

Vragers en dragers
Ook in Vlaardingen verandert de samenstelling van de huurderspopulatie. Bovendien is daar de afgelopen tien jaar het aandeel sociale huurwoningen teruggelopen van 60 tot 45 procent. Deze daling komt onder andere door jaren van gemeentelijk vernieuwingsbeleid: wederopbouwwoningen werden gesloopt en vooral vervangen door eengezinswoningen. Want daar zijn er nog steeds te weinig van.

De laatste jaren werd duidelijk dat het steeds grotere woningtekort meer aandacht nodig had. Evenals het toenemende aandeel kwetsbare mensen in de gemeente. Of, zoals Marieke Kolsteeg, bestuurder van Waterweg Wonen, het uitdrukt: het aantal vragers neemt toe, terwijl het aantal dragers afneemt.

Wat betreft leefbaarheid behoort Vlaardingen tot de slechtst scorende gemeenten van Nederland. De urgentie is hoog. Ook andere plaatsen in de omgeving staan hoog op de verkeerde lijstjes: het is een probleem van een hele regio. Door de beperkingen uit de huidige Woningwet is die ontwikkeling in een stroomversnelling gekomen.

In de rij
De corporaties maakten prestatieafspraken met de gemeente Vlaardingen over de grootte van de sociale woningvoorraad en de verdeling ervan. Maar de partijen spraken niet dezelfde taal. ‘We hadden verschillende ambities over de beschikbaarheid van sociale huurwoningen en de vitaliteit van de stad’, vertelt Kolsteeg.

‘Ik kwam hier 3,5 jaar geleden als corporatiebestuurder en ik vond het heel vreemd dat we woningen sloopten waarvoor mensen in de rij staan. De gemeente had begrip voor onze situatie, maar vond nog steeds dat etagewoningen plaats moesten maken voor eengezinswoningen.’

Gedwongen huwelijk
Voor wethouder Bouwen en Wonen Ivana Somers-Gardenier voelde de samenwerking met de corporaties als een gedwongen huwelijk, waarbij de partners bij elkaar bleven voor de kinderen. De gemeente stond financieel onder druk en stond recent zelfs een jaar onder financieel toezicht van de provincie. Door veel verouderde woningen met lage huren stroomden vanuit de hele regio mensen in met meervoudige problematiek en vaak lage inkomens. Somers-Gardenier: ‘De gemeenteraad was het zat om voor problemen van de regio op te draaien.’

Kolsteeg: ‘We kwamen niet verder. Daarom hebben we in het voorjaar met elkaar de verdieping gezocht onder begeleiding van extern bureau Circusvis.’ Het bureau liet met veerkracht-signaleringskaarten de situatie in Vlaardingen zien. De feiten uit een neutrale bron spraken voor zich en ontlokten een schrikreactie. Bij alle partijen.

Wethouder Somers-Gardenier: ‘Als we niets doen, is 65 procent van Vlaardingen binnen vijf jaar serieus probleemgebied.’ Kolsteeg had al zo’n onderbuikgevoel, ‘maar om dat zo duidelijk gepresenteerd te krijgen, was erg confronterend.’

Natuurlijk bondgenootschap
Door deze bijeenkomsten leerden gemeente en corporaties ook door elkaars bril te kijken. ‘We werden gedwongen om uit onze eigen bubbel te stappen en de situatie vanuit verschillende kanten te bekijken’, vertelt de wethouder. ‘Conclusie: we hebben elkaar nodig.’

Kolsteeg begreep nu ook waarom de gemeente steeds de deur dichthield als de corporatie aanklopte om het tekort van 15 miljoen euro op het sociale terrein te helpen oplossen. ‘Ik realiseerde me dat we in de ogen van de gemeente medeveroorzaker van hun probleem waren, omdat wij mensen met uitkeringen lieten instromen.’ Wethouder Somers-Gardenier voegt eraan toe dat niet op de hoogte zijn van elkaars positie en mogelijk- en onmogelijkheden slechte verhoudingen creëert.

30 sessies
Als volgende stap gingen de Vlaardingse corporaties en de gemeente op zoek naar de oorzaken van de problemen in de wijken. Er zijn zo’n 30 sessies georganiseerd om gegevens op tafel te krijgen. Marieke Kolsteeg: ‘Er zijn veel gesprekken gevoerd met mensen uit het veld: wijkagenten, opbouwwerkers, complex- en sociaal beheerders, incassomedewerkers, et cetera. Zo hebben we per wijk, per buurt en soms zelfs per complex inzicht gekregen in wat er werkelijk aan de hand is.’

Wethouder Somers-Gardenier kwam tot het inzicht dat corporaties veel meer doen dan het huisvesten van mensen. ‘Daarom heb ik de wethouder WMO en Jeugdzorg laten aanhaken bij ons verdiepingstraject. Haar inbreng vormt een waardevolle toevoeging; we versterken elkaar.’ Het inzicht van de veerkrachtkaarten laat zien dat de oplossing niet in één onderdeel zit, maar in een combinatie, zegt Somers-Gardenier: de hulp aan de inwoners in Vlaardingen, de buitenruimte op orde brengen, sloop en nieuwbouw en het reguleren van nieuwe instroom.

Buiten de lijntjes
De wethouder zag als eerste dat de corporaties haar probleem konden oplossen. Kolsteeg: ‘Zij zei ineens: ‘Dus als jullie de huren iets verhogen in plaats van goedkope woningen te slopen, stromen niet alleen de laagste inkomens in, maar ook middeninkomens. Daarmee krijgen we meer dragers in de stad, waardoor een wijk de vragers makkelijker kan opvangen.’

In die fase zitten we nu. De wethouders creëren draagvlak voor deze oplossing bij het college en de gemeenteraad, en wij bij onze medewerkers en toezichthouders. Die hebben de afgelopen tien jaar te horen gekregen dat we niet te veel buiten de lijntjes van de huidige Woningwet mochten kleuren, dus dat vergt nog wel wat overtuigingskracht. De volgende stap is andere partijen aan laten haken, want die hebben we hard nodig. De oplossing zit immers niet alleen in de stenen, maar vooral in het sociale domein.’

Het verschil maken
Onderzoeker Jeroen Frissen ziet ook landelijk dat geen enkele partij in z’n eentje het verschil kan maken. ‘Je zult altijd in een netwerk moeten opereren. Corporaties huisvesten kwetsbare bewoners, maar dat grijpt in op de gemeentebegroting. Die mensen vragen immers zorg en ondersteuning. De vraag is dan hoeveel de gemeente aankan. En in welke mate je je beroept op de regio om een deel van die mensen goede huisvesting te bieden.’

Er gebeurt al veel, vindt Frissen. ‘Misschien gaat het niet snel genoeg. Maar buurten en wijken veerkrachtiger maken is een verhaal van de lange adem. In tientallen gemeenten zijn corporaties op basis van de veerkrachtkaarten het gesprek aangegaan met de gemeente. Er is echt wat in gang gezet.’