DE PUZZEL VAN DE ENERGIETRANSITIE

Woningcorporaties spelen een grote rol in het uitvoeren van het Klimaatakkoord: het aardgasvrij maken van woningen en isoleren/ventileren volgens de nieuwste afspraken. Met de Aedes Routekaart 2.0 kunnen zij beide aspecten samenbrengen en inzicht krijgen in alle kosten rondom de energietransitie. Die kennis helpt ook om goed voorbereid bij de gemeente aan tafel te zitten. Aan het woord: Ymere, Wold&Waard en VNG.

Ymere is geen groentje meer als het gaat om woningen aardgasvrij maken; het energiebeleid staat stevig op de rails. In Amsterdam zijn al enkele projecten afgerond, waarbij in totaal een paar honderd woningen gasloos zijn gemaakt.

Het voordeel van de hoofdstad is volgens strategisch adviseur Beleid en Innovatie Pablo van der Laan dat er al een warmtenet ligt. ‘Dus als je toch al plannen hebt om te renoveren, is het relatief eenvoudig om daar woningen op aan te sluiten.’

Gebiedsgericht werken
Het warmtenet ligt nog niet in de hele stad. Daarom is Ymere, samen met de gemeente, de andere corporaties, Vattenfall en Westpoort Warmte, bezig met het versneld aanleggen van een warmtenet. Dat doen ze door gebiedsgericht te werken en niet steeds aparte stukjes straat aan te sluiten.

Van der Laan: ‘We gaan 10.000 woningen in verschillende wijken zonder bouwkundige ingrepen op het warmtenet aansluiten. De laatste onderhandelingen hiervoor vinden nu plaats.’ In Haarlem is Van der Laan nauw betrokken bij vergevorderde plannen om een hele wijk aan te sluiten op een warmtenet, dat gebruik gaat maken van de restwarmte van een groot datacenter in Halfweg.

Eerst zelf de kosten op een rij
De transitievisies van de gemeente Amsterdam en Haarlem zijn klaar. Maar bijvoorbeeld Haarlemmermeer en Almere, waar Ymere ook woningen heeft, zijn nog niet zover. De routekaart zal zeker helpen bij de gesprekken. Ymere is nog druk bezig met het invullen ervan.

‘Eind september ronden we dat af’, verwacht Van der Laan. ‘Gemeenten vragen steeds naar de kosten. Maar die moeten we eerst zelf op een rij hebben en daar moet de directieraad besluiten over nemen. Dat kost tijd. De routekaart is daarbij een heel handig hulpmiddel.’

Alles in één tool
Het belangrijkste voordeel van de routekaart is dat de aanpak van de schil en de warmtevoorziening erin bij elkaar komen. ‘Dat maakt het tot een krachtige en waardevolle tool, omdat je daarmee als corporatie inzicht krijgt in alle kosten rondom de energietransitie’, zegt Van der Laan.

‘Daarmee komen we goed beslagen ten ijs. Want gemeenten zien corporaties vaak als startmotor: ‘Beginnen jullie maar’, zeggen ze dan. Maar de energietransitie is een complex verhaal. We moeten gemeenten duidelijk maken dat een eventuele aanpassing ervan nogal wat gevolgen heeft voor alle stakeholders, onder wie de bewoners. Met de routekaart kunnen we dat laten zien. En ook wat de kosten zijn.’

‘Gemeenten hebben vaak het idee dat corporaties volop liquide middelen hebben. Een van de gemeenten waar wij zaken mee doen, wilde bijvoorbeeld de riolering vervangen. Of wij dan ook maar meteen een warmtenet wilden installeren. Maar zo werkt het natuurlijk niet.’

Van der Laan verwacht dat de routekaart volgend jaar, als alle transitievisies gereed zijn, pas echt goed gebruikt gaat worden. ‘Als we verder gaan met de uitvoering van de transitie, kunnen we de kaart dan helemaal invullen, inclusief de plannen van de gemeente. Vanaf dat moment kunnen we ook schuiven met investeringen en planningen.’

Aantal warmtebronnen beperkt hier
Wold & Waard, een corporatie met ongeveer 5.500 woningen in de Groningse gemeente Westerkwartier, ziet ook de voordelen van de routekaart. Net als Ymere was de corporatie betrokken bij de ontwikkeling ervan.

Manager Vastgoed Jan Leistra: ‘We waren al bezig met ons eigen verduurzamingsprogramma, voordat de gemeente aan haar transitievisie begon. Inmiddels heeft de gemeente een enorme inhaalslag gemaakt, en loopt ze volgens een aantal partijen zelfs op een aantal zaken voor.’

Wold & Waard is ook nog bezig met het invullen van de routekaart. Wat betreft mogelijke scenario’s om huizen van het gas te krijgen, is er in elk geval niet veel discussie. Leistra: ‘We verschillen daarover niet veel van mening met de gemeente. Dat kan ook bijna niet, want het aantal warmtebronnen is hier beperkt.’

Voldoen aan de nieuwe Standaard
‘De routekaart maakt ons wel duidelijk hoe onze woningvoorraad zich verhoudt tot de zogenoemde Standaard, waarmee de nettowarmtevraag voor woningen op een bepaald maximum wordt gesteld. Hierdoor weten we dat we redelijk op weg zijn en uitkomen op een warmtevraag die voldoet aan de Standaard.’

Leistra wil collega-corporaties erop attenderen dat de routekaart over hoofdlijnen gaat en niet ingaat op details. ‘Je kunt in het eerste stadium ook beter niet ingaan op die details, want dan kom je er niet uit.’ En ook: ‘Houd bij verduurzamingsprogramma’s niet alleen rekening met de kosten uit de Routekaart, maar ook met andere kosten, zoals asbestsanering.’

Realistische doelstellingen
Van der Laan (Ymere) roept ook op om realistische doelstellingen te formuleren. ‘Veel visies worden heel positief geformuleerd, alsof de hele transitie een fluitje van een cent is. Maar maak juist duidelijk dat het een ingewikkelde operatie is en concentreer je op de zaken die ertoe doen. Focus op knelpunten en maak procesafspraken om tot een oplossing te komen.’

Wat de ervaring hem ook heeft geleerd, is dat gemeenten het onterechte idee hebben dat een corporatie eigenhandig bepaalt wat er met een complex gebeurt. ‘Maak ze heel goed duidelijk dat de bewoners centraal staan. En dat we pas ingrijpende maatregelen mogen nemen, als minimaal 70 procent van de bewoners in een complex het daarmee eens is. Dat besef ontbreekt vaak nog.’

‘Tientallen gemeenten hebben een Transitievisie warmte klaar. De rest is bezig om deze voor het eind van het jaar te hebben. Het komend halfjaar staat vooral in het teken van de besluitvorming. Het voorwerk en de gesprekken met stakeholders, zoals corporaties, moeten al gedaan zijn.’

‘Woningcorporaties en gemeenten weten elkaar goed te vinden, het zijn natuurlijke gesprekspartners. Als grootse georganiseerde vastgoedeigenaren zijn corporaties de logische partijen om te betrekken bij de transitievisie warmte en de wijkuitvoeringsplannen die daaruit voortvloeien.’

Gebiedsgericht werken
‘De uitdaging is dat woningcorporaties gewend zijn vooral per complex te werken, terwijl gemeenten juist meer gebiedsgericht werken. Die pakken dan diverse opgaven tegelijk op. Verduurzamen per complex levert corporaties minder gedoe op en is al een kluif op zich.’

‘Integraler en gebiedsgericht werken is ingewikkeld, vaak zitten de regels ook nog eens in de weg. Maar deze werkwijze is afgesproken in het Klimaatakkoord. Het is dus belangrijk dat er ook door corporaties tijd in wordt gestoken. De Routekaart en het Startmotorkader kunnen daarbij helpen.’

‘Uiteraard lopen we in de transitie tegen praktische, juridische en financiële uitdagingen aan. Maar gemeenten en corporaties kunnen dit fiksen, samen met andere partijen: bewoners, bedrijven en instellingen.’

Gaaf
‘Sommige corporaties zijn kritisch op de kosten, vanwege eerdere ervaringen met innovatieve concepten. Toch ben ik optimistisch. In de berichtgeving worden vaak de allerduurste technieken uitgelicht als voorbeeld dat het allemaal niet zou kunnen. Maar er zijn ook betaalbare technieken waar we nu mee aan de slag kunnen.’

‘Een deel van die investeringen zal nog steeds onrendabel zijn. Daarvoor kijken we naar het Rijk. Want het moet haalbaar en betaalbaar zijn voor iedereen. Woonlastenneutraliteit voor de grote meerderheid van de huishoudens is het uitgangspunt, zo hebben we in het Klimaatakkoord afgesproken.’

‘We moeten samen blijven zoeken naar complexen en gebieden waar verduurzamen verstandig is en betaalbaar kan. Dat is bovendien hartstikke leuk. Ik zie ook bij corporaties veel mensen die het gaaf vinden om grenzen te verleggen en te zoeken naar nieuwe mogelijkheden.’