ENERGIEARMOEDE

Als we niet oppassen, heeft de energietransitie niet alleen winnaars, maar ook verliezers. TNO-onderzoeker Koen Straver: ‘Pas als we energiearmoede specifiek benoemen, kunnen we gericht naar oplossingen zoeken.’

Wat is energiearmoede?

‘Ik spreek van energiearmoede als je beperkt wordt in je energieverbruik en daar last van hebt. Bijvoorbeeld als je in de kou zit omdat je wilt besparen op je energiekosten, of omdat de energierekening te hoog is. Of omdat je in een woning van slechte kwaliteit woont, waardoor je last hebt van schimmel en vocht, wat kan leiden tot gezondheidsklachten. Of omdat je heel oud witgoed hebt, dat veel stroom verbruikt. En je hebt geen geld om een kapot apparaat te vervangen door een nieuw, energiezuinig exemplaar. Je blijft dan met hetzelfde probleem opgezadeld zitten. Energiearmoede is kortom een brede problematiek, die niet alleen over geld gaat.’

Hoe groot is het probleem?
‘650.000 Nederlanders kunnen hun energierekening niet betalen, of bezuinigen juist heel erg om dat wel te kunnen doen. Dat is 8 procent van de huishoudens.’

Hoe kun je voor deze mensen de energietransitie betaalbaar maken?

‘Door lokaal specifiek beleid te maken om energiearmoede tegen te gaan. Dan kijk je dus niet alleen naar betaalbaarheid, maar ook naar hoe mensen wonen. Blijken bewoners een huurverhoging vanwege woningverbetering niet te kunnen betalen, omdat ze in feite nauwelijks besparen op hun energiekosten? Dan is het in eerste instantie misschien beter om te isoleren in plaats van hun woningen aardgasvrij te maken. Dan zitten ze er in elk geval warmer bij. Dit begint allemaal met het in kaart brengen van deze groepen. Ook weet ik uit de praktijk dat veel mensen van wie hun huis wordt aangepast, zijn geholpen met kennis over hun energieverbruik. Veel mensen hebben geen idee hoeveel energie ze gebruiken of dat ze daar zelf iets aan kunnen doen. We kunnen nog flink wat stappen zetten.’

Wat is nu echt het probleem: de energierekening, de hoogte van de huur of het inkomen?

‘Als je het hebt over energiearmoede is er niet één aanwijsbaar probleem. Het kan te maken hebben met alle drie, maar ook met de staat van de woning, of met kennisgebrek van mensen over hun energieverbruik. Het is een samenspel van problemen. De woonlasten, de energierekening, vervoerskosten; er zullen veel thema’s zijn waarbij de energietransitie voor veranderingen gaat zorgen. Dat kun je ook zien als een kans. De transitie kan bijvoorbeeld leiden tot een hoger welzijnsniveau en een betere gezondheid, een lagere energierekening en huur, en een hoger inkomen. Die punten moet je zoveel mogelijk integraal aanpakken. Het helpen van mensen met energiearmoede kan daarbij een start zijn.’

Hoe zorg je voor zo’n integrale aanpak?

‘Om te voorkomen dat een groep niet volledig mee kan doen met de energietransitie, moeten gemeenten, woningcorporaties en bewoners langdurig samenwerken. Apart van elkaar gaat het niet lukken, partijen hebben elkaar nodig. Ik merk dat gemeenten en corporaties sommige doelgroepen moeilijk weten te bereiken. Zijn er voorlopers of ambassadeurs in een wijk, dan helpen zij bij toegang tot anderen. Maar als die er niet zijn, dan speelt het sociaal domein een belangrijke rol. Alleen door samenwerken met organisaties in andere domeinen kun je álle voordelen van de energietransitie in kaart brengen en mensen enthousiasmeren. Corporaties zijn een cruciale partij, omdat zij de woningvoorraad beheren. Met de verduurzamingsopgave verbeteren zij de levens van mensen. En nogmaals, daarbij zijn andere partijen onmisbaar.’ 

Hoe spoor je energiearmoede op? En wat doe je dan daarna?

‘We kunnen de energiearmoededata gebruiken om te zien hoe de armoede geografisch is gespreid, wie het raakt en hoe. Dat zou een startpunt kunnen zijn om de omvang en kenmerken van deze kwetsbare huishoudens te her- en erkennen. TNO pleit ervoor jaarlijks de energiearmoede in Nederland in kaart te brengen, net als andere Europese landen dat doen. Nu gebruiken we nog losse onderzoeken. Naast harde data willen we ook een kwalitatieve monitoring van energiearmoede: de verhalen van mensen met energiearmoede helpen ons om te zien welk beleid nu echt helpt. Voor verschillende problemen kun je oplossingen op maat zoeken. Dat kan advies zijn, het leasen van witgoed, isolatie van het huis, subsidies enzovoort. Daar passen dan weer verschillende samenwerkingen bij: bijvoorbeeld met huurdersverenigingen, corporaties, maatschappelijke dienstverleners, GGD of energieloketten. De essentie van de vraag zit hem wat mij betreft in dit citaat van de wiskundige Lord Kelvin: “Wat niet wordt gedefinieerd, kan niet worden gemeten. Wat niet wordt gemeten, kan niet worden verbeterd. Wat niet wordt verbeterd, zal uiteindelijk verslechteren.”’